Przegląd Podatku Dochodowego nr 10 (538) z dnia 20.05.2021. Podatnik w ramach prowadzonej działalności gospodarczej świadczy usługi budowlane. Z zawartej z kontrahentem umowy wynika, że rozliczenie prac nastąpi w czterech etapach. Po każdym etapie zostanie sporządzony protokół odbioru robót oraz wystawiona faktura. Jednostronny protokół odbioru robót budowlanych. Zdarzają się sytuacje, kiedy może wystąpić konieczność sporządzenia jednostronnego protokołu odbioru robót. Wynika to z faktu, że jedna ze stron nie stawiła się już raz na odbiór bądź odmówiła udziału w tej czynności. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego – Izba Cywilna Przedmiar robót powinien zawierać zestawienie przewidywanych do wykonania robót podstawowych w kolejności technologicznej ich wykonania wraz z ich szczegółowym opisem lub wskazaniem podstaw ustalających szczegółowy opis oraz wskazaniem właściwych specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych, z wyliczeniem i zestawieniem ilości jednostek przedmiarowych robót w załączniku nr 2A lub 2B do Zasad odbioru robót budowlanych. Odbiór techniczny Dokonywany komisyjnie dla każdego zadania inwestycyjnego, po zgłoszeniu gotowości obiektu do odbioru przez Wykonawcę. Protokół odbioru, w dedykowanym do tego miejscu, w części dotyczącej odbioru technicznego, zawiera Protokół odbioru prac budowlanych potwierdza należyte wykonanie zobowiązania przez wykonującego pracę, a jednocześnie upoważnia go do żądania umówionego wynagrodzenia. Protokół odbioru prac budowlanych częściowych i końcowych są jednym z elementów „dokumentacji budowy”, co wynika z art. 3 pkt 13 Ustawy z dnia 7 lipca 19 94 2014 zawartej w dniu 14 października 2014 r. przez Prokuraturę (…)z wykonawcą firmą(…) na wykonanie robót budowlanych. Na mocy zmienionego § 7 ust. 5 umowy Strony postanowiły, że rozliczenie końcowe nastąpi na podstawie faktury końcowej, sporządzonej w oparciu o końcowy protokół odbioru robót. . rozpoznania przychodu z tytułu kontraktu długoterminowego Spółka X zawarła umowę o wykonanie prac budowlanych. W zawartym kontrakcie nie przewidziano obowiązku zapłaty zaliczki. Ustalono dokonywanie okresowych odbiorów prac, nie przypisując jednak poszczególnym etapom robót określonej części wynagrodzenia. Poszczególne etapy prac, kończące się częściowymi odbiorami, miały w głównej mierze służyć sprawdzeniu jakości i kontrolowaniu terminowości realizowanej usługi. Przewidziane umową wynagrodzenie zostało określone dla całego zlecenia i nie ma możliwości przypisania jego części poszczególnym czynnościom, czy etapom. Zgodnie z umową, podpisany protokół odbioru końcowego jest podstawą do wystawienia przez wykonawcę faktury VAT i do otrzymania zapłaty za realizację zlecenia. W którym momencie należy rozpoznać przychód z tytułu wykonania usługi na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (zwanej dalej „ustawą o PDOP”)? Obowiązek podatkowy w VAT dla usług budowlanych Uzgodniony w umowie o świadczenie usług budowlanych i budowlano-montażowych odbiór robót, w sytuacji, gdy tego rodzaju warunek odzwierciedla normy i standardy istniejące w dziedzinie, w której taka usługa jest wykonywana, jest decydujący dla uznania, że usługa została wykonana dla potrzeb określenia chwili powstania obowiązku podatkowego w rozumieniu art. 19a ust. 5 pkt 3 lit. a w zw. z art. 19a ust. 1 i 2 oraz art. 106 i ust. 3 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług. Obowiązek podatkowy w VAT dla usług budowlanych Uzgodniony w umowie o świadczenie usług budowlanych i budowlano-montażowych odbiór robót, w sytuacji, gdy tego rodzaju warunek odzwierciedla normy i standardy istniejące w dziedzinie, w której taka usługa jest wykonywana, jest decydujący dla uznania, że usługa została wykonana dla potrzeb określenia chwili powstania obowiązku podatkowego w rozumieniu art. 19a ust. 5 pkt 3 lit. a w zw. z art. 19a ust. 1 i 2 oraz art. 106 i ust. 3 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług. Moment powstania obowiązku w VAT przy usługach budowlanych Uzgodniony w umowie o świadczenie usług budowlanych i budowlano-montażowych odbiór robót, w sytuacji, gdy tego rodzaju warunek odzwierciedla normy i standardy istniejące w dziedzinie, w której taka usługa jest wykonywana, jest decydujący dla uznania, że usługa została wykonana dla potrzeb określenia chwili powstania obowiązku podatkowego w rozumieniu art. 19a ust. 5 pkt 3 lit. a w zw. z art. 19a ust. 1 i 2 oraz art. 106 i ust. 3 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług. powstania przychodu: Decyduje data podpisania protokołu Przedsiębiorca zamierza zawrzeć z podmiotem zlecającym wykonanie usługi, taką umowę w której zaznaczony będzie każdy element usługi, w tym podpisanie protokołu zdawczo-odbiorczego. Czynność ta stanowić będzie integralny element wykonania usługi i wskazywać będzie moment zakończenia usługi. W jakiej dacie należy uznać zakończenie usługi, w której powstanie przychód, a tym samym nastąpi obowiązek wystawienia faktury dla zlecającego wykonanie usługi oraz obowiązek podatkowy? termin powstania obowiązku podatkowego w VAT mogą wpływać postanowienia umowne Publikowane dzisiaj orzeczenie NSA dotyczy rozstrzygnięcia sprawy, w której zapadł wyrok TS UE, stanowiący odpowiedź na zadanie przez NSA pytanie prejudycjalne (sprawa Budimex vs. Ministerstwo Finansów). Kwestia jest istotna, ponieważ dotyczy momentu powstania obowiązku podatkowego w VAT i powiązania go z postanowieniami konkretnej umowy, łączącej kontrahentów. Moment powstania obowiązku podatkowego w VAT dla usług budowlanych Usługę budowlaną lub budowlano-montażową należy uznać za wykonaną w rozumieniu art. 19a ust. 5 pkt 3 lit. a ustawy o podatku od towarów i usług, z momentem faktycznego zakończenia zrealizowanych zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej robót budowlanych lub ich części (w przypadku usługi odbieranej częściowo), zgłoszonego przez wykonawcę ich odbiorcy, który to moment należy odróżnić od sporządzenia i podpisania protokołu zdawczo-odbiorczego, mającego na celu udokumentowanie i potwierdzenie momentu faktycznego zakończenia prac lub ich części - orzekł Naczelny Sąd Administracyjny. zaliczek na usługi budowlane otrzymanych przed 1 stycznia 2017 r. Pytanie: Czy spółka musi korygować VAT za wystawione faktury zaliczkowe w 2016 r., czy stosując zasadę lex retro non agit wystawia tylko fakturę końcową na nowych zasadach, czyli z odwrotnym obciążeniem? zaliczek na usługi budowlane otrzymanych przed 1 stycznia 2017 r. Pytanie: Czy spółka musi korygować VAT za wystawione faktury zaliczkowe w 2016 r., czy stosując zasadę lex retro non agit wystawia tylko fakturę końcową na nowych zasadach, czyli z odwrotnym obciążeniem? o odwróconym VAT przy usługach budowlanych Stosowanie mechanizmu odwróconego obciążenia w transakcjach dotyczących świadczenia usług budowlanych - objaśnienia podatkowe1 MF z 17 marca 2017 r. o odwróconym VAT przy usługach budowlanych Stosowanie mechanizmu odwróconego obciążenia w transakcjach dotyczących świadczenia usług budowlanych - objaśnienia podatkowe1 MF z 17 marca 2017 r. powstania przychodu z tytułu usług budowlanych Pytanie podatnika: Spółka podpisała długoterminową umowę na roboty budowlano-montażowe. Strony uzgodniły miesięczny okres rozliczeniowy do ostatniego dnia każdego miesiąca. W celu rozliczenia spółka do dnia 25-go danego miesiąca przedstawia zamawiającemu wniosek z wykazem wykonanych prac oraz kwotą wynagrodzenia należnego spółce (protokół). Kiedy należy rozpoznać moment powstania przychodu podatkowego: w dacie zakończenia usługi czyli z końcem okresu rozliczeniowego wymienionego w protokole, czy w momencie zatwierdzenia i podpisania protokołu przez zamawiającego? odliczenia VAT z faktur otrzymanych od małego podatnikaPytanie podatnika: Wykonawca świadczący usługi na rzecz Wnioskodawcy, jest małym podatnikiem, rozliczającym VAT metodą kasową. W celu zabezpieczenia roszczeń odszkodowawczych o zapłatę kar umownych z tytułu nienależytego lub niewykonania zobowiązań wykonawcy Wnioskodawca zgodnie z umową ma prawo do potrącenia z wynagrodzenia za poszczególne etapy odbioru przedmiotu umowy kwotę w wysokości 5% tytułem kaucji na zabezpieczenie ww. roszczeń. Czy należy odliczać pozostałą nieodliczoną część VAT z faktur w wysokości odpowiadającej 5% zatrzymanej kaucji z każdej faktury w momencie zapłaty tej części lub w dwóch kolejnych okresach rozliczeniowych? Moment powstania obowiązku podatkowego przy refakturowaniu usług budowlanychPytanie podatnika: Wnioskodawca dokonuje przeniesienia (refakturowania) kosztów usług budowlanych lub budowlano-montażowych, zakupionych od podwykonawców, na rzecz swoich klientów. W jakim momencie powstaje obowiązek podatkowy z tytułu refakturowania usług budowlanych? Kiedy, na gruncie ustawy o podatku od towarów i usług, usługa budowlana świadczona przez podwykonawcę powinna zostać uznana za wykonaną? Zatrzymanie kaucji gwarancyjnej a ulga na złe długiPytanie podatnika: Czy w przypadku braku zapłaty przez Spółkę kaucji, określonej jako procent od wartości netto lub brutto faktury, zgodnie z cytowanymi powyżej postanowieniami, po upływie 150 dni od terminu płatności zatrzymanej kwoty kaucji, Spółka ma obowiązek skorygować odliczony VAT naliczony zgodnie z art. 89b ustawy o VAT Protokół zdawczo-odbiorczy a moment powstania obowiązku podatkowego w VAT Z uzasadnienia: W przypadku, gdy faktura nie zostanie wystawiona, momentem powstania obowiązku podatkowego będzie upływ terminu wystawienia faktury, określony w art. 106 i ust. 3 pkt 1 ustawy o VAT, tj. upływ 30 dni od dnia wykonania robót budowlanych lub budowlano-montażowych, który to dzień nie jest tożsamy z dniem wystawienia protokołu zdawczo-odbiorczego. Postanowienia umów cywilnoprawnych o uznaniu usługi za wykonaną pozostają bez znaczenia dla określenia momentu powstania obowiązku podatkowego, mogą pełnić jedynie funkcje pomocniczą w przypadku zaistnienia wątpliwości. powstania przychodu. Zaliczka czy płatność za częściowo wykonaną usługę?Z uzasadnienia: Jeżeli z umowy wynika, że zapłata będzie uiszczana po zakończeniu kolejnych etapów robót budowlanych, wówczas przychody będą powstawały w terminie wykonania danego etapu tych robót. Nie będzie to wtedy w istocie zaliczka, nawet gdyby tak właśnie została przez strony nazwana. podatkowy w VAT przy robotach budowlanychPytanie podatnika: Spółka zamierza podpisać umowę dotyczącą realizacji robót budowlanych. Rozważane są trzy wersje umowy: faktura raz na miesiąc po podpisaniu protokołu, faktura po podpisaniu dokumentu potwierdzającego realizację etapu robót, faktura za wykonanie części usługi w danym okresie rozliczeniowym. Od jakiego momentu należy liczyć termin na wystawienie faktury w każdej z trzech analizowanych wersji umowy? Kiedy powstaje obowiązek podatkowy w każdej z trzech analizowanych wersji umowy? na złe długi a kaucja gwarancyjnaPytanie podatnika: Czy w świetle przepisów obowiązujących od 1 stycznia 2013 r. Wnioskodawca zatrzymując określony procent wynagrodzenia podwykonawcy jako kaucję gwarancyjną jest zobowiązany do zastosowania się do przepisu art. 89b ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług i złożenia korekty odliczonej kwoty podatku naliczonego przypadającego na nieuregulowaną cześć należności dotyczącej kaucji gwarancyjnej, dla której termin płatności zgodnie z umową przekracza 150 dni? budowlane i budowlano-montażowe a VAT i podatek dochodowyPrzepisy ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. z 2011 r., nr 177, poz. 1054, z późn. zm., dalej: ustawa o VAT) nie zawierają definicji usług budowlanych i budowlano-montażowych. W tym zakresie należy więc odwołać się do przepisów ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. z 2013 r. poz. 1409, z późn. zm.). I tak, zgodnie z art. 3 pkt 6, 7 i 8 tej ustawy: budowlane i budowlano-montażowe a VAT i podatek dochodowyPrzepisy ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. z 2011 r., nr 177, poz. 1054, z późn. zm., dalej: ustawa o VAT) nie zawierają definicji usług budowlanych i budowlano-montażowych. W tym zakresie należy więc odwołać się do przepisów ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. z 2013 r. poz. 1409, z późn. zm.). I tak, zgodnie z art. 3 pkt 6, 7 i 8 tej ustawy: kaucja gwarancyjna jako koszt podatkowyZ uzasadnienia: Doprowadzenie spółki do niekorzystnego rozporządzenia swoimi środkami pieniężnymi nie jest okolicznością, której zaistnienie powoduje utratę przez spółkę określonych wartości podatkowych. Utrata przedmiotowych kwot pieniężnych z tytułu kaucji gwarancyjnych jest bowiem utratą składników majątku niemających wartości podatkowej. Zatem po stronie spółki nie powstała strata w rozumieniu tego pojęcia funkcjonującym na gruncie ustawy o CIT dotyczącym kosztów uzyskania przychodów. Trudno bowiem uznać zasadność twierdzenia, że brak możliwości odzyskania neutralnych podatkowo środków pieniężnych ma generować koszty uzyskania przychodów. na złe długi: Kaucja gwarancyjna a korekta VATZ uzasadnienia: Skoro "zapłata" tzw. kaucji gwarancyjnej polega na zatrzymaniu przez zamawiającego części wynagrodzenia należnego dla wykonawcy, organ był uprawniony do przyjęcia, że obie należności zostały w całości uregulowane. Kwoty należności (wierzytelności) objętej potrąceniem nie można bowiem uznać w tym zakresie za kwotę nieuregulowaną. W konsekwencji, do tej części zatrzymanego wynagrodzenia nie znajdują zastosowania regulacje zawarte w art. 89a i art. 89b ustawy o VAT. Podatnik nie ma zatem prawa do korekty podatku należnego, ani odpowiednio obowiązku korekty podatku naliczonego w przewidzianych w tych przepisach terminach. na imprezę dla pracowników w kosztach działalności1. Finansowanie osobom zatrudnionym oraz ich rodzinom rozrywki i wypoczynku nie ma bezpośredniego związku z uzyskiwanymi przez Spółkę przychodami w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Na tej podstawie, z uwagi na skład osobowy uczestników takiej imprezy, wydatek ten nie może zostać uznany za koszt podatkowy. kaucji gwarancyjnej a korekta VAT w ramach ulgi na złe długiPytanie podatnika: Czy w przypadku zatrzymania części wynagrodzenia podwykonawcy w postaci kaucji gwarancyjnej, podatnik jest zobowiązany do zastosowania się do przepisu art. 89b ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług i złożenia korekty odliczonej kwoty podatku naliczonego przypadającego na nieuregulowaną cześć należności dotyczącej kaucji gwarancyjnej, dla której termin płatności zgodnie z umową przekracza 150 dni? można anulować faktury wprowadzonej do obrotuBrak jest podstaw do anulowania wystawionej i wprowadzonej do obrotu faktury VAT, gdyż potwierdza ona zaistniałe zdarzenie gospodarcze (tzn. potwierdza wykonanie usług budowlanych). Tym samym brak jest również podstaw prawnych do korygowania zadeklarowanego uprzednio przychodu należnego wynikającego z przedmiotowej faktury oraz deklaracji podatkowych w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych. Stanowisko takie zajął Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji z dnia r., sygn. IBPBI/1/415-134/11/BK. wystawienia faktury przy świadczeniu usług budowlanychPytanie podatnika: Wnioskodawca świadczy usługi budowlane. Faktury sprzedaży wystawiane są na podstawie protokołów odbioru wykonanych robót budowlanych. Data wystawienia faktury najczęściej pokrywa się z datą sprzedaży (datą sporządzenia protokołu odbioru). Czy, przykładowo, usługa budowlana, która została wykonana w dniu 15 października, co zostało potwierdzone protokołem odbioru z dnia 15 października powinna być najpóźniej zafakturowana w dniu 14 listopada (z datą sprzedaży 15 października i datą wystawienia 14 listopada)? w walutach obcychPytanie podatnika: Z którego dnia należy zastosować kurs średni NBP w celu przeliczenia kwoty kosztów uzyskania przychodów? kaucji gwarancyjnejPytanie podatnika: Czy może pomniejszyć fakturę sprzedaży usług o kwotę 5% ogólnej wartości brutto, tj. kaucji gwarancyjnej zatrzymanej przez usługobiorcę oraz czy kwota potrąconej kaucji jest kosztem uzyskania przychodów? zakończenia usługi budowlanejPytanie podatnika: Czy płatności otrzymane na podstawie "Przejściowego Świadectwa Płatności" stanowią zaliczki niepodlegające zaliczeniu do przychodów, zgodnie z treścią art. 12 ust. 4 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz czy usługę budowlaną uznaje się za zakończoną z datą, w której kontrakt (zgodnie z jego treścią) uważa się za wykonany a roboty zaakceptowane, czy też w momencie faktycznego zakończenia robót na terenie budowy? księgowa i podatkowa zaliczek w trakcie roku (1)Celem niniejszego komentarza jest ukazanie księgowej ewidencji zaliczek u zaliczkobiorcy i zaliczkodawcy w trakcie roku przy zaliczce opiewającej na 100% należności, przy zaliczkach cząstkowych oraz przy zwrocie zaliczki. Protokół zdawczo-odbiorczy może być akceptowalną formą potwierdzenia, że usługa budowlana została wykonana, w związku z czym jego podpisanie wywiera wpływ na powstanie obowiązku podatkowego w VAT. Tak ostatecznie orzekł Dyrektor KIS, choć w dużej mierze pod naciskiem sądu administracyjnego, który kontestował pierwotnie wydaną interpretację indywidualną. Podatnicy występujący dziś o podobne interpretacje mają jednak większe szanse na podobne rozstrzygnięcie już za pierwszym podejściem. Stan prawny Zgodnie z art. 19a ust. 5 pkt 3 lit. a ustawy z r. o podatku od towarów i usług ( z 2021 r. poz. 685 ze zm.; dalej: VATU), obowiązek podatkowy z tytułu świadczenia usług budowlanych lub budowlano-montażowych powstaje z chwilą wystawienia faktury. Fakturę wystawia się jednak nie później niż 30. dnia od dnia wykonania usług (art. 106i ust. 3 pkt 1 VATU). Artykuł 19a ust. 7 VATU stanowi zaś, że w sytuacji gdy podatnik nie wystawił faktury lub wystawił ją z opóźnieniem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą upływu wskazanego 30-dniowego terminu na wystawienie faktury. Przekładając powyższe „z polskiego na nasze”, podatnik świadczący usługi budowlane ma obowiązek wystawienia faktury w ciągu 30 dni od ich wykonania (częściowego wykonania). Jeśli tego nie zrobi, obowiązek podatkowy powstaje nie w momencie wystawienia faktury, lecz 30. dnia od wykonania usługi. Oznacza to, że pojęcie „momentu wykonania usługi budowlanej” ma wbrew pozorom istotne znaczenie dla określenia obowiązku podatkowego w VAT. Na tym polu istniały przez lata dość istotne wątpliwości praktyczne. Ścierały się dwie koncepcje. Zgodnie z pierwszą o wykonaniu usługi budowlanej decydowała zasadniczo akceptacja takiej usługi przez nabywcę. Najczęściej wyrażana była przez podpisanie stosownego protokołu odbiorczego, w którym nabywca ostatecznie aprobował zakres i jakość wykonanych prac. Tego rodzaju rozwiązanie ma gospodarczy sens w przypadku procesów budowlanych. Jednak zdaniem organów podatkowych może to prowadzić do „sztucznego” oddalania w czasie momentu wykonania usługi, a więc rozliczenia podatku należnego. Przez pewien czas aprobowana była więc koncepcja, zgodnie z którą wykonaniem usługi budowlanej jest przysłowiowe „wbicie ostatniej łopaty” – ostateczna czynność budowlana, po której dochodzi do zejścia przez usługodawcę z placu budowy. Rozbieżności interpretacyjne miały jednak istotne znaczenie praktyczne. Mogły bowiem doprowadzić do opóźnień w deklarowaniu podatku przez usługodawcę, a to już scenariusz na zaległość podatkową i odsetki. Spójrzmy w związku z tym na poniższą historię. Nieco długą, pełną zwrotów akcji i dokładnie obrazującą ewolucję praktyki podatkowej w zakresie rozliczenia VAT usług budowlanych. Komentarze do zmian w ustawach podatkowych. Skonfiguruj Twój System Legalis! Sprawdź Czego dotyczyła sprawa? Podatnik prowadzi działalność w zakresie świadczenia usług budowlanych w obszarze geotechniki. W związku z takim profilem działalności zawiera rozmaite umowy na różnego rodzaju prace. Przykładowo są to prace budowlane w zakresie wykonania mikropali iniekcyjnych, wykonania ścian szczelinowych, wzmacniania podłoża itp. Część tych prac podatnik wykonuje jako podwykonawca. To co łączy umowy zawierane przez podatnika to realizacja skomplikowanych, długotrwałych procesów inwestycyjnych. W związku z tym umowy z reguły przewidują częściowe rozliczenia. Najczęściej podatnik wraz ze swoimi kontrahentami umawia się na ilościowy odbiór techniczny potwierdzający stan zaawansowania objętych umową robót. Inwestor cyklicznie sprawdza zakres zrealizowanych prac, a po ich zaakceptowaniu zatwierdza protokół. Protokół ten stanowi podstawę do wystawienia faktury na roboty nim objęte. Możliwe jest jednak także np. wynagrodzenie obmiarowe na koniec każdego miesiąca kalendarzowego. Wówczas podatnik przekazuje kontrahentowi obmiar w pełni wykonanych w tym okresie prac wraz z dokumentacją umożliwiająca weryfikację tego obmiaru. Kontrahent dokonuje weryfikacji obmiaru oraz oceny jakościowej i ilościowej. Podstawą do wystawienia faktury częściowej jest certyfikat płatności wystawiony przez kontrahenta na podstawie certyfikatu lub świadectwa płatności wystawionego przez inwestora. Umowy przewidują także rozliczenia końcowe, na podstawie faktur końcowych wystawionych w oparciu o protokoły odbioru końcowego robót. Podatnik postanowił potwierdzić, czy w przypadku usług budowlanych i budowlano-montażowych obowiązek podatkowy z tytułu tych usług powstaje z chwilą wystawienia faktury, a jeśli faktura nie zostanie wystawiona lub zostanie wystawiona w terminie późniejszym niż 30 dnia od dnia zatwierdzenia lub podpisania protokołów zaawansowania prac. Innymi słowy, czy termin do wystawienia faktury należy liczyć od momentu podpisania protokołu, czy jednak od faktycznego zakończenia prac w danym etapie. Szkolenia online z zakresu podatków – aktualna lista szkoleń Sprawdź Stanowisko organu Dyrektor KIS finalnie rozstrzygnął sprawę, wydając interpretację indywidualną z r., IPPP1/443-633/14-3/S/MPE, Legalis. Co ważne – nie było to pierwsze rozstrzygnięcie. To miało miejsce już wraz z wydaniem interpretacji indywidualnej z r., IPPP1/443-633/14-4/MPe. Nie spodobało się ono jednak podatnikowi, ponieważ organ łączył wykonanie usługi budowlanej z faktycznym zakończeniem prac, a nie ich przyjęciem przez odbiorcę. Sprawa trafiła więc finalnie do NSA. Ten wyrokiem z r., I FSK 1038/16, Legalis uchylił pierwotną interpretację indywidualną i nakazał rozstrzygnąć sprawę raz jeszcze. Dyrektor KIS (przymuszony poglądem wyrażonym przez NSA) uznał, że uzgodniony w umowie o świadczenie usług budowlanych odbiór robót, w sytuacji, gdy tego rodzaju warunek odzwierciedla normy i standardy istniejące w dziedzinie, w której taka usługa jest wykonywana, jest decydujący dla uznania, że usługa została wykonana. Zgodnie zaś z zapisami zawartych przez podatnika umów wynagrodzenie częściowe jest należne dopiero po zatwierdzeniu/podpisaniu stosownych protokołów odbioru prac potwierdzających stan wykonania robót. Momentem powstania obowiązku podatkowego z tytułu realizacji usług budowlanych jest więc moment wystawienia faktury. Jednak o wykonaniu usług budowlanych lub budowlano-montażowych decyduje wykonanie tych usług zatwierdzone/podpisane protokołem zaawansowania prac. Faktura dokumentująca wykonanie tego rodzaju usług powinna być wystawiona najpóźniej 30. dnia od dnia wykonania ww. usług w całości lub w części. Usługi należy jednak uznać za wykonane w dniu zatwierdzenia/podpisania protokołów zaawansowania prac. Długo trwała niniejsza sprawa przed Dyrektorem KIS. Pierwotny wniosek został przez podatnika złożony r. Ostateczna interpretacja, po przejściu pełnej drogi odwoławczej przed sądem, została zaś wydana niemal 8 lat później! To samo w sobie jest dość plastyczną egzemplifikacją, jak długo może trwać dochodzenie przez podatnika swoich racji przed organem, jeśli miałoby mu przechodzić przez postępowanie sądowo-administracyjne. Inna rzecz, że w niniejszej sprawie dość istotnym czynnikiem rzutującym tak na rozstrzygnięcie jak i tempo postępowania był wyrok TSUE z r., C-224/18, Legalis. Trybunał odniósł się w nim do znaczenia postanowień umownych w ustalaniu momentu powstawania obowiązku podatkowego z tytułu wykonania robót budowlanych. Trybunał przypomniał, że w odniesieniu do świadczenia usług budowlanych lub montażowych są one powszechnie uważane za wykonane w dacie materialnego zakończenia robót, niemniej to rzeczywistość gospodarcza i handlowa stanowi podstawowe kryterium stosowania wspólnego systemu VAT, które należy uwzględnić. Idąc tym tropem, usługa może zostać uznana za wykonaną dopiero po dacie materialnego zakończenia usługi, w następstwie spełnienia pewnych warunków nierozerwalnie związanych z usługą i mających decydujące znaczenie dla zapewnienia jej kompletności. Ponieważ zaś warunek, jakim jest sporządzenie protokołu odbioru przez zamawiającego następuje dopiero po upływie terminu, który jest mu przyznany na zgłoszenie usługodawcy ewentualnych wad, które powinien on skorygować, by usługa budowlana lub budowlano-montażowa była zgodna z uzgodnieniami, nie można wykluczyć, że wspomniana usługa nie zostanie całkowicie wykonana przed owym odbiorem. W zakresie, w jakim odbiór robót został zatem uzgodniony w umowie o świadczenie usług, formalność ta jest jako taka objęta usługą i że w związku z tym jest ona decydująca dla uznania, że owa usługa została rzeczywiście wykonana. W ten sposób TSUE swoim wyrokiem „przywrócił do łask” instytucję protokołu zdawczo-odbiorczego jako elementu, który może wpływać na powstanie obowiązku podatkowego w przypadku usług budowlanych. Przypomnijmy, że zawiłe były koleje losu w tym zakresie. Przez pewien czas organy podatkowe akceptowały protokoły zdawczo-odbiorcze. Później jednak odstąpiły od nich, doszukując się zbyt daleko idącego wpływu podatników na kreowanie obowiązku podatkowego w ten sposób. Wzmiankowany wyr. TSUE po raz kolejny odwrócił trend. Omawiana interpretacja indywidualna odzwierciedla zaś sinusoidalną historię wokół protokołów zdawczo-odbiorczych, jaka działa się na przestrzeni ostatnich lat. Akceptacja protokołu zdawczo-odbiorczego nie ma jednak po stronie fiskusa charakteru uniwersalnego. Przykładem chociażby interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z r. ( Legalis). W niej podatnik powoływał się na wskazywany wyżej wyr. TSUE. Rzecz w tym, że nie świadczy on usług budowlanych lecz usługi IT. Organ nie zgodził się na łączenie wykonania usługi tego rodzaju z podpisaniem protokołu. Nawet w kontekście wyroku TSUE. Zdaniem fiskusa dotyczy on bowiem rzeczywistości gospodarczej i handlowej sektora budowlanego oraz usług materialnych, gdzie faktycznie dochodzi do protokolarnego odbioru prac (po wcześniejszym usuwaniu usterek, nanoszeniu poprawek). W usługach IT sprawa wygląda inaczej, nie ma więc miejsca na rozciąganie skutków rozstrzygnięcia Trybunału na te usługi. Wszystkie aktualności po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Kup online, korzystaj od razu! Sprawdź Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku → Tak orzekł Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 2 maja 2019 r. (C?224/18). Stan faktyczny Budimex wystąpił z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej, pytając czy obowiązek podatkowy w VAT powstaje w momencie podpisania protokołu zgłoszenia robót budowlanych do odbioru, czy w momencie zaakceptowania tych robót przez zleceniodawcę. W odpowiedzi Ministerstwo Finansów wskazało, że obowiązek podatkowy w VAT powstaje w momencie wystawienia przez spółkę faktury dokumentującej wykonanie tych prac lub – w przypadku jej braku – po upływie 30 dni od daty rzeczywistego wykonania tych prac. Jednocześnie w interpretacji wskazano, że postanowienia umowne, na podstawie których są realizowane prace budowlane i budowlano-montażowe i które stanowią, że zamawiający powinien zaakceptować wykonane roboty w protokole odbioru, nie mają wpływu na datę powstania obowiązku podatkowego w VAT. Czytaj także: TSUE: budowlany VAT należy się dopiero po odbiorze prac Budimex wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę, w której podniósł, że formalność polegająca na zaakceptowaniu wykonanych robót jest wyraźnie przewidziana w warunkach kontraktowych określonych przez Międzynarodową Federację Inżynierów Konsultantów (FIDIC), które regulują zawierane przez nią umowy. W związku z tym akceptacja ta stanowi integralną część każdej usługi budowlanej lub budowlano-montażowej. Wyrok oddalający skargę spółka zaskarżyła do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniem czy w sytuacji, w której strony transakcji uzgodniły, że dla wypłaty wynagrodzenia za roboty budowlane lub budowlano-montażowe niezbędne jest wyrażenie akceptacji ich wykonania przez zamawiającego w protokole odbioru tych robót, wykonanie usługi następuje w momencie faktycznego wykonania robót budowlanych lub budowlano-montażowych, czy w momencie akceptacji wykonania tych robót przez zamawiającego, wyrażonej w protokole odbioru. Wyrok Trybunału Trybunał uznał, że w przypadku niewystawienia faktury dotyczącej świadczonych usług lub wystawienia jej z opóźnieniem, formalny odbiór tej usługi może być uważany za moment, w którym usługa ta została wykonana. Jednak dla oceny czy usługa została wykonana, trzeba wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności, także czynności formalne jakimi są: zaakceptowanie i przyjęcie prac przez zlecającego poprzez podpisanie protokołu odbioru. Jest tak, gdy: - formalność odbioru została uzgodniona przez strony w wiążących je postanowieniach umownych odzwierciedlających rzeczywistość gospodarczą i handlową w dziedzinie, w której usługa jest wykonywana i - formalność ta stanowi materialne zakończenie usługi i ustala ostatecznie wysokość należnego świadczenia wzajemnego. Zgodnie z art. 63 dyrektywy VAT podatek staje się wymagalny w momencie wykonania usług. Jednak art. 66 akapit pierwszy lit. c tej dyrektywy uściśla, iż państwa członkowskie mogą postanowić, że VAT staje się wymagalny dla określonych transakcji w określonym terminie, nie później niż z upływem ustalonego przez państwa członkowskie terminu wystawienia faktury, jeżeli faktura dotycząca świadczonych usług nie została wystawiona lub została wystawiona z opóźnieniem. Artykuł 19a ust. 5 i 7 w związku z art. 106i ust. 3 ustawy o VAT przewiduje, że gdy faktura nie została wystawiona, w terminie 30 dni od wykonania usługi powstaje obowiązek podatkowy. Spór w niniejszej sprawie dotyczył interpretacji pojęcia „świadczenie usługi". Zdaniem spółki Budimex, z uwagi na postanowienia znajdujące się w zawieranych przez nią umowach, moment ten może nastąpić dopiero po odbiorze robót przez zamawiającego, niezależnie od tego, że zostały one faktycznie wykonane wcześniej. Postanowienia sformułowane w umowach zawartych przez Budimex przewidywały: - prawo zamawiającego do zweryfikowania zgodności wykonanych prac budowlanych lub budowlano-montażowych zanim zostaną one zaakceptowane i - obowiązek usługodawcy polegający na wprowadzeniu koniecznych zmian, by rezultat rzeczywiście odpowiadał temu, co zostało uzgodnione. Bez takiej weryfikacji nie jest możliwe określenie podstawy opodatkowania i kwoty podatku należnego przed odbiorem robót przez zamawiającego. Zdaniem Trybunału, w analizowanej sprawie warunek, jakim jest sporządzenie protokołu odbioru przez zamawiającego następuje dopiero po upływie terminu, który jest mu przyznany na zgłoszenie usługodawcy ewentualnych wad, które powinien on skorygować, by usługa budowlana lub budowlano-montażowa była zgodna z uzgodnieniami. Dlatego nie można wykluczyć, że wspomniana usługa nie zostanie całkowicie wykonana przed owym odbiorem. Podstawę opodatkowania odpłatnego świadczenia usług stanowi świadczenie wzajemne rzeczywiście otrzymane z tego tytułu przez podatnika. W konsekwencji, w zakresie, w jakim nie jest możliwe określenie wynagrodzenia należnego od usługobiorcy przed dokonaniem przez niego odbioru usług budowlanych lub budowlano-montażowych, podatek od tych usług nie może stać się wymagalny przed odbiorem. W tych okolicznościach i w zakresie, w jakim odbiór robót został uzgodniony w umowie o świadczenie usług, należy uznać, że formalność ta jest jako taka objęta usługą i że w związku z tym jest ona decydująca dla uznania, że owa usługa została rzeczywiście wykonana. Podstawa prawna: art. 17 ust. 2 i 6 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku ( 1977, L 145, s. 1 ze zm.) art. 168 lit. a i art. 176 dyrektywy Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej ( 2006, L 347, s. 1 ze zm.) art. 25 ust. 1 pkt 3b ustawy z 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym w wersji obowiązującej do czasu jej uchylenia 1 maja 2004 r. (DzU z 1993 r. nr 11, poz. 50 ze zm.) art. 8 ust. 2a, art. 86 i art. 88 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 2174 ze zm.) Paulina Bąk radca prawny, Senior Tax Consultant w Dziale Doradztwa Podatkowego w BDO, biuro w Warszawie 1 kwietnia 2016 r. została wydana ogólna interpretacja ministra finansów ( w sprawie przepisów ustawy o VAT w zakresie momentu powstania obowiązku podatkowego dla usług budowlanych lub budowlano-montażowych. Zgodnie z tą interpretacją, w przypadku usług budowlanych lub budowlano-montażowych decydujące znaczenie dla prawidłowego określenia momentu powstania obowiązku podatkowego ma data wykonania usługi lub data/termin wystawienia faktury, które są jednak determinowane przez datę wykonania usługi. Za datę wykonania usługi budowlanej lub budowlano-montażowej należy przyjąć datę faktycznego wykonania usługi, tj. dzień, w którym – w związku z wykonaniem określonej umową usługi lub jej części (jeżeli usługa jest przyjmowana częściowo) - doszło do faktycznego zakończenia prac lub ich części. Wykonawca zgłasza je do odbioru, gdy w jego opinii są one gotowe do ich przyjęcia przez nabywcę usługi. W przypadku zatem, gdy usługa jest oddawana w całości, za moment wykonania tej usługi należy uznać moment faktycznego jej wykonania, tj. dzień, w którym wykonawca w związku z wykonaniem całości określonej umową usługi zgłosił ją nabywcy do odbioru. Takie podejście nie uwzględniało warunków rynkowych w jakich funkcjonowały firmy budowlane. Samo zgłoszenie nie kończyło bowiem współpracy. Po zgłoszeniu prac do odbioru rozsądny usługodawca pozastawiał przestrzeń do zgłoszenia uwag i możliwość żądania ich uwzględnienia poprzez zgłoszenie poprawek. A nadmienić należy, że uwagi do sposobu wykonania usług zdarzają się często i należy się z nimi liczyć. Dopiero po usunięciu wad robót usługobiorca (jeśli nie przyjął zaliczek) był uprawniony domagać się zapłaty. Jednak zgodnie z obecnym stanowiskiem organów podatkowych obowiązek podatkowy powstał już w momencie zgłoszenia robót, czyli o wiele wcześniej, niż (jeśli nie przyjęto zaliczek) dochodziło do zapłaty. Miejmy nadzieje, że pod wpływem lektury wyroku TSUE fiskus zmieni nie tylko podejście, ale również interpretację ogólną. Protokoły częściowego odbioru prac, jak też protokoły końcowe, to w branży budowlanej norma. Strony na ogół regulują zasady ich wystawienia i podpisania w umowie o roboty budowlane lub w umowie o prowadzeniu prac budowalno-remontowych. Często zapis umowy brzmi następująco: „Wykonanie prac budowlanych zostanie potwierdzone protokołem zdawczo-odbiorczym, który stanowi podstawę wystawienia faktury VAT”. Nierzadkie są także zapisy, iż „Za dzień wykonania prac należy rozumieć dzień podpisania protokołu końcowego stwierdzającego niewadliwy i bezusterkowy odbiór dzieła”. Nasze doświadczenia wskazują, że najczęstszym błędem na gruncie podatku VAT jest, iż zapisy umowy sobie, a praktyka w zakresie fakturowania usług budowlanych i budowlano-montażowych sobie. Tak wykonawca, jak też inwestor, a w szczególności ich służby finansowo-księgowe, zobowiązani są przestrzegać zapisów umownych. Problem jednak w tym, że na ogół to, co faktycznie dzieje się na budowie nie odpowiada temu, co powinno mieć miejsce zgodnie z umową. Gdy jeszcze dołączymy do tego słabą komunikację z działem finansowo-księgowym, nieuchronną konsekwencją są problemy w VAT. Co to oznacza dla wykonawcy ? Zgodnie z regułą ogólną zapisaną w art. 19a ust. 1 VatU obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usług, z zastrzeżeniem ust. 5 i 7-11, art. 14 ust. 6, art. 20 i art. 21. Wskazane powyżej przepisy określają nic innego, jak tylko wyjątki od zasady ogólnej wyrażonej w ust. 1 tegoż art. 19a. Jeden z takich wyjątków dotyczy właśnie usług budowlanych i budowlano-montażowych. W tym miejscu pomijam, co należy rozumieć pod pojęciem usług budowlanych lub budowlano-montażowych. Tą, jakże istotną, kwestą zajmiemy się w jednym z kolejnych artykułów. Zgodnie zatem z art. 19a ust. 5 pkt 3 lit. a) VatU, gdy idzie o świadczenie usług budowlanych lub budowalno-montażowych – obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury. Przepis art. 19a ust. 5 pkt 3 lit. a) VatU musi być jednak czytany łącznie z art. 106 i ust. 3 pkt 1) VatU. Z przepisu tego wynika bowiem, że fakturę VAT wystawia się nie później niż 30. dnia od dnia wykonania usługi budowlanej lub budowlano-montażowej. Oznacza, to że wykonawca, jeśli wykonał swoją usługę musi w ciągu 30 do dnia wykonania tej usługi wstawić fakturę VAT. Obowiązek podatkowy powstanie wówczas w dniu jej wystawienia. Jeśli zatem wykonawca w dniu 31 sierpnia 2017 r. wykonał usługę, to najpóźniej 30 września 2017 r. musi udokumentować ten fakt poprzez wystawienie faktury VAT. Zatem podatek należny wykaże w deklaracji VAT-7 za miesiąc wrzesień (do 25 października). Czy protokół zawsze oznacza wykonanie usługi ? Z powyższych przepisów VatU wynika zatem, że decyduje fakt wykonania usługi budowlanej lub budowlano-montażowej, a nie fakt wystawienia i/lub podpisania protokołu odbioru prac. Na gruncie VatU protokół, bez względu na sposób sformułowania zapisu umownego, należy traktować co najwyżej jako uprawdopodobnienie faktu wykonania usługi budowalnej lub budowlano-montażowej, a nie jako sam fakt wykonania tej usługi. W literaturze prawa cywilnego, jak też w orzecznictwie często potwierdza się, iż protokół stanowi jedynie pokwitowanie faktu spełnienia świadczenia lub wykonania zobowiązania przez wykonawcę. Powyższe ma niebagatelne znaczenie na gruncie VatU. Jeżeli bowiem usługa została wykonana np. 15 lipca 2017 r., a strony umowy podpisały protokół odbioru np. 1 sierpnia 2017 r., to nie oznacza to wcale, że obowiązek podatkowy (w VAT) powstał właśnie w sierpniu. Obowiązek powstaje bowiem w rozliczeniu za miesiąc lipiec 2017 r. Dobrze jest w takiej sytuacji, aby służby finansowo-księgowe wykonawcy wychwyciły taką rozbieżność. W przeciwnym razie wykonawca zaniży swoje zobowiązanie w VAT za miesiąc lipiec. Oczywiście, w praktyce, terminy na podpisanie protokołu określane w umowach są na ogół krótsze ( 3 lub 5 dni od wykonania robót). Jeżeli jednak koniec tego terminu przypada na styku dwóch miesięcy, to trzeba zachować ostrożność. Ostrożność należy zachować także wówczas, gdy doszło między wykonawcą do sporu, co do wykonania dzieła, a protokół został podpisany jednostronnie tylko przez wykonawcę. Także inwestor musi prawidłowo rozliczyć podatek naliczony, choć w tym przypadku późniejsze obniżenie podatku należnego – nie będzie dla niego skutkować negatywnymi konsekwencjami (zob. art. 86 ust. 10, ust. 10a i ust. 10b ust. 1 oraz ust. 11). „Puste” protokoły ? Koniecznym jest także, aby mieć na uwadze, iż w praktyce strony dosyć często spisują protokoły, które w żaden sposób nie powinny się przekładać na obowiązki w zakresie VAT. Z moich obserwacji wynika, iż nierzadko strony – jeszcze w trakcie inwestycji – z różnych względów, ustalają warunki fakturowania, które de facto nie są zgodne z zapisami samej umowy o roboty budowlane lub budowlano-montażowe. Ostatnio spotkałem się z sytuacją, że project meneger zmienił zakres prac, na co ochoczo przystąpił wykonawca. Jednak w umowie zmieniono tylko łączną kwotę wynagrodzenia. Poza umową strony jednocześnie podpisały „protokół zaawansowania prac”, w oparciu o który wykonawca wystawił fakturę VAT. Nie ma żadnych wątpliwości, że postępowanie wykonawcy polegające na wystawieniu faktury VAT, bez stosownej zmiany umowy w tym zakresie, było nieprawidłowe. Konsekwencją takich protokołów jest, to że inwestor nie ma prawa odliczyć podatku VAT, jeśli wystawiono fakturę VAT. Tak też było w przedmiotowym stanie faktycznym. Jeżeli zatem służby finansowo-księgowe nie analizują na bieżąco napływających faktur VAT w kontekście zapisów umownych, to konsekwencje dla inwestora (nabywcy) mogą być nader negatywne. Zgodnie z art. 86 ust. 10 VatU nabywca usługi (inwestor) ma prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego dopiero w rozliczeniu za okres, w którym w odniesieniu do nabytych usług powstał obowiązek podatkowy. Gdy wykonawca wystawił „pusty” protokół lub dany protokół nie dokumentuje wykonania usługi zgodnie z umową, wówczas inwestor nie nabywa prawa do odliczenia podatku VAT , albowiem faktura oparta o taki protokół została wystawiona błędnie. Brak prawa do odliczenia organ podatkowy będzie mógł dodatkowo wykazać poprzez zastosowanie dyspozycji art. art. 88 ust. 3a pkt 2) lub pkt 4) lit. a) i b) VatU. Przy „pustych” protokołach – uwaga na dodatkowe zobowiązanie! Mając na uwadze obowiązujące obecnie przepisy dotyczące ustalenia dodatkowego zobowiązania podatkowego (art. 112b ust. 1 pkt 1) lit. a) VatU – tak inwestor, jak też wykonawca muszą być szczególnie ostrożni. Przepis art. 112b ust. 1 pkt 1) lit. a) VatU daje organowi podatkowemu możliwość ustalenia dodatkowego zobowiązania w wysokości 30% kwoty zawyżonego lub zaniżonego zobowiązania podatkowego. W ust. 2 przewiduje się możliwość zredukowania dodatkowego zobowiązania do 20%, jeśli podatnik spełnił warunki tam określone. Przy inwestycjach budowlanych to jednak ciągle mogą być duże sumy. Problem jednak w tym, że do takiej sytuacji może znaleźć zastosowanie przepis art. 112c VatU, który przewiduje sankcję w wysokości 100%! Taką bowiem sankcję ustawodawca przewidział w art. 112c pkt 2 VatU. Chodzi o sytuacje, w których zaniżenie zobowiązania jest konsekwencją obniżenia kwoty podatku należnego o kwoty podatku naliczonego wynikające z faktur, które stwierdzają czynności, które nie zostały dokonane – w części dotyczącej tych czynności. Wprawdzie wydaje się, że przedmiotowy przepis nie powinien mieć tutaj zastosowania, to nie można wykluczyć, że organy będą próbowały pójść tą właśnie tą drogą. Sporządzenie jednostronnego protokołu odbioru prac budowlanych przez wykonawcę jest dopuszczalne, jeżeli od jego sporządzenia uzależniona jest zapłata wynagrodzenia. Blokuje się w ten sposób potencjalną możliwość szantażu podmiotu zobowiązanego do zapłaty (inwestora, generalnego wykonawcy) wobec wykonawcy (podwykonawcy). Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 lipca 1998 r. (II CKN 673/97 ). Ma ono nie tylko głęboki sens z praktycznego punktu widzenia, ale również silne umocowanie w obowiązujących przepisach prawa. Na wstępie należy wyjaśnić, że nie ma podstaw do różnicowania sytuacji prawnej inwestora i generalnego wykonawcy w stosunku do podwykonawcy, jeżeli na podstawie art. 6471 inwestor wraz z generalnym wykonawcą jest zobowiązany do zapłaty należnego podwykonawcy wynagrodzenia. W każdym przypadku chodzi bowiem o jednakową relację, tj. relację podmiotu, na rzecz którego wykonano prace i na którym spoczywa obowiązek zapłaty i podmiotu, który te prace wykonał i spodziewa się otrzymać za nie umówione wynagrodzenie. Stąd dla uproszczenia można ograniczyć rozważania do inwestora, który jest ostatecznym beneficjentem działania wszystkich podmiotów zaangażowanych w proces budowlany, i wykonawcy. Kontekst faktyczny W praktyce umów o roboty budowlane powszechnie przyjął się schemat wystawiania faktur końcowych przez wykonawcę po podpisaniu przez strony protokołu odbioru końcowego. Problem zaczyna się wtedy, kiedy prace zakończono, a niekiedy i więcej – budowany obiekt stoi, działa i spełnia przypisaną mu rolę – a formalnego odbioru potwierdzonego protokołem brak. Brak więc formalnej podstawy do wystawienia faktury, a w braku faktury – brak płatności na rzecz wykonawcy. Problem sprowadza się więc do pytania – czy poprzez odwlekanie w czasie podpisania protokołu odbioru końcowego robót inwestor może w nieskończoność wstrzymywać wypłatę należnego wykonawcy wynagrodzenia za ich wykonanie? Istota problemu prawnego Istotą problemu prawnego leżącego u podstaw oceny tzw. protokołów jednostronnego odbioru wykonanych przez wykonawcę robót budowlanych jest charakter czynności odbioru jako obowiązku inwestora. W tym obszarze należy wskazać po pierwsze, że odbiór robót nie jest synonimem podpisania protokołu odbioru robót. Przepisy o umowie o roboty budowlane nie wymagają przyjęcia przez inwestora wykonanych robót w żadnej określonej formie. Stąd odbiór robót, a więc ich faktyczne przyjęcie od wykonawcy połączone co do zasady z udzieleniem mu pokwitowania wykonania zobowiązania, może nastąpić również przez fakty dokonane. Sporządzenie protokołu niewątpliwie ma jednak walor dowodowy, ułatwiając ustalenie w okolicznościach konkretnego przypadku, co objęła czynność odbioru. Po drugie, obowiązki inwestora można podzielić na dwie zasadnicze kategorie. Pierwsza obejmuje obowiązki mające na celu stworzenie wykonawcy warunków niezbędnych do wykonywania robót budowlanych. Do natury tych obowiązków należy to, że bez ich spełnienia przez inwestora wykonawca nie może spełnić swojego świadczenia. Do drugiej kategorii należy obowiązek odebrania wykonanych prac i zapłaty umówionego wynagrodzenia, a więc czynności konieczne do zakończenia stosunku prawnego stron. Obowiązki inwestora należące do drugiej ze wskazanych kategorii wynikają jednoznacznie zarówno z art. 647 Kodeksu cywilnego ( jak i z art. 18 ust. 1 pkt 4) Prawa budowlanego. W stosunku prawnym, jaki tworzy umowa o roboty budowlane (czy też np. umowa o dzieło, z której historycznie umowa o roboty budowlane się wywodzi), inwestor i wykonawca zajmują wobec siebie wzajemnie pozycję wierzyciela i dłużnika. Wydaje się, że wszystkie obowiązki należące do pierwszej z wymienionych kategorii w stosunku prawnym umowy o roboty budowlane inwestor wykonuje jako wierzyciel wobec wykonawcy będącego dłużnikiem. Z kolei obowiązki z kategorii drugiej inwestor wykonuje jako dłużnik. Innymi słowy, zarówno z tytułu zapłaty należnego wykonawcy wynagrodzenia, jak i poprzedzającego go odbioru robót, inwestor jest dłużnikiem wykonawcy, a wykonawca wierzycielem inwestora. Inwestor jako dłużnik wykonawcy powinien zatem dokonać odbioru i zapłacić umówione wynagrodzenie, czyli wykonać swoje zobowiązanie zgodnie z jego treścią, w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom (art. 354 § 1 Dokonanie odbioru przez inwestora to obowiązek dłużnika Ujęcie obowiązku dokonania odbioru przez inwestora wprost w przepisach prawa (por. art. 647 art. 18 ust. 1 Prawa budowlanego) przemawia jednoznacznie za kwalifikowaniem inwestora w tym przypadku jako dłużnika wykonawcy. Koncepcja ta jest również uzasadniona aksjologicznie, gdyż sankcje będące następstwem zwłoki dłużnika są dalej idące, niż konsekwencje związane ze zwłoką wierzyciela. Przyjęcie tej koncepcji oznacza zatem zaostrzenie odpowiedzialności inwestora zmierzające do silniejszej ochrony uprawnień wykonawcy, który należycie i terminowo wykonał swoje zobowiązanie. Ochrona osoby należycie wykonującej swoje zobowiązanie jest natomiast wartością samą w sobie, którą prawo chroni. Jest to koncepcja uwzględniająca wspomniane już zasady współżycia społecznego, czyli etyczny, moralny wymiar współczesnego prawa. Co z tego wynika?Skoro dokonanie odbioru jest obowiązkiem inwestora, i to obciążającym go jako dłużnika, to należy przyjąć, że wykonawca jako wierzyciel może żądać jego wykonania. Silniejsza ochrona wykonawcy jako wierzyciela inwestora w kwestii odbioru oznacza bowiem możliwość żądania wykonania świadczenia i naprawienia wynikłej z niewykonania szkody, a nawet odstąpienia od umowy (art. 477, 494 Żądania, o których mowa, aktualizują się w przypadku zwłoki dłużnika, czyli takiego opóźnienia w wykonaniu zobowiązania, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Co więcej, zwłoka inwestora (dłużnika) w wykonaniu jego zobowiązania do dokonania odbioru nie może rzutować na powstanie dalej idących, kolejnych roszczeń wykonawcy (wierzyciela), takich jak roszczenie o zapłatę należnego wynagrodzenia. Dlaczego? Dlatego, że faktycznie roszczenie o zapłatę wynagrodzenia jest konsekwencją wykonania zobowiązania przez wykonawcę jako dłużnika, a nie konsekwencją wykonania zobowiązania przez inwestora jako dłużnika, tj. odbioru. Fakt, że odbiór robót kwituje wykonanie zobowiązania (potwierdza jego wykonanie) nie oznacza, że odbiór staje się źródłem prawa wykonawcy do otrzymania zapłaty. Źródłem tym pozostaje bowiem niezmiennie należyte wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią, w tym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, czyli należyte wykonanie zleconych robót budowlanych. Innymi słowy, obowiązki wykonawcy jako dłużnika przekładają się na jego prawa jako wierzyciela. Obowiązki inwestora jako dłużnika pozostają na nie bez wpływu. Dostrzegając tę prawidłowość sądy powszechne kontynuują linię orzeczniczą wskazaną w powołanym na wstępie publikacji wyroku Sądu Najwyższego z 1998 r. stwierdzając, że: „Odbiór robót jest elementem przełomowym w stosunkach pomiędzy stronami umowy o roboty budowlane, gdyż z jednej strony potwierdza wykonanie zobowiązania i otwiera wykonawcy prawo do żądania wynagrodzenia, bądź wskazuje na jego niewykonanie lub nienależyte wykonanie w całości lub w części wobec istnienia wad i rodzi odpowiedzialność za wady ujawnione przy odbiorze, a z drugiej strony wyznacza początek biegu terminów rękojmi za wady. (…) Podkreślić należy, że w sytuacji gdy wymagalność roszczenia o wynagrodzenie za wykonane roboty uzależniona jest od protokolarnego odbioru robót, decydujące znaczenie ma nie tylko sporządzenie takiego protokołu, ale w razie jego braku, bądź odsunięcia tej czynności w czasie, w stosunku do okresu, w którym wykonano roboty, istotne znaczenie mają także przyczyny, które to spowodowały. W sytuacji bowiem, kiedy zamawiający z przyczyn leżących po jego stronie uchybia obowiązkowi odbioru robót, następują skutki zwłoki po jego stronie i takie zachowanie pozostaje bez wpływu na roszczenie wykonawcy, który uprawniony jest do żądania wynagrodzenia, a roszczenie jego staje się wymagalne z chwilą, w której po spełnieniu obowiązków przez wykonawcę, odbiór winien nastąpić.” W praktyce trafnie zatem przyjmuje się dokonywanie tzw. jednostronnych protokołów odbioru robót budowlanych przez wykonawców, jeżeli inwestor uchyla się od dokonania obowiązku odbioru. Jednostronny protokół odbioru tworzy swego rodzaju fikcję prawną pokwitowania udzielonego wykonawcy przez inwestora na piśmie. Od strony praktycznej taki protokół pełni rolę porządkującą, szczególnie w sytuacji, w której faktyczne przekazanie wykonanych robót rzeczywiście nastąpiło. Uzasadnieniem prawnym dla wypłaty należnego wykonawcy wynagrodzenia jest bowiem wykonanie zleconych prac, a nie podpisanie protokołu. Dlatego też, podobnie jak w przypadku umowy o dzieło, tak i przy umowie o roboty budowlane odbiór robót może skutecznie nastąpić również przez dokonanie faktycznego odbioru prac bez sporządzania formalnego protokołu. Zachodzi wtedy przypadek jednoznacznego oddzielenia czynności odbioru od potwierdzenia jego dokonania na piśmie. Wniosek Wniosek z powyższych rozważań jest prosty. Gdyby w sytuacji faktycznego przedstawienia prac do odbioru, a tym bardziej w przypadku przyjęcia wykonywanego obiektu do użytkowania przez inwestora, uzależniać należne wykonawcy wynagrodzenie od sporządzenia dwustronnego, pisemnego protokołu, „(…) inwestor korzystałby z wybudowanego obiektu bez zapłaty wynagrodzenia na rzecz wykonawcy, czego akceptować nie sposób” . Ta jednoznaczna teza pozwala na dokonanie prawidłowej wykładni przepisów, oddając ducha prawa cywilnego, które chroni nie tylko osoby staranne, ale i uczciwe. Szkoda, że tak często się o tym radca prawny Anna Wiluś-AntoniukANW Anna Wiluś-Antoniuk i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych Sp. k. tel. 22 253 02 00biuro@ Anna Wiluś-Antoniuk, radca prawny Czy artykuł był przydatny? Przykro nam, że artykuł nie spełnił twoich oczekiwań. Jak możemy to poprawić? Nasi Partnerzy polecają Quizy

protokół odbioru robót budowlanych do faktury